TÜRK NEFROLOJİ TARİHİ KİTABI'NIN ÖZETİ

Ülkemizde Nefroloji Diyaliz Transplantasyon tarihçesi ile ilgili çalışmalarımız ilk "Ülkemizde Dünden Bugüne Diyaliz" kitabı 1998 (1), "Ülkemizde Diyaliz ve Transplantasyon" kitabı 2000 (2), "Türk Nefroloji Tarihi 2003 (3) kitabı yayına geçmesi ile tamamlanmaya çalışılmıştır. Bu üç kitaplardan  elde ettiğim veriler çerçevesinde "Türk Nefroloji Tarihinin özetini yapmaya çalışacağım.

Dünyada modern anlamda nefrolojinin şahsiyet kazanması 1950'li yıllara rastlamaktadır (4,5). Ülkemizde de  tarihsel gelişimine bakılırsa nefrolojinin ilk tohumları, 1950 lerde ekilmeye başlamış, 70'li yıllarda ivme kazanmıştır. Başlangıçta kişiler bazında büyük uğraş ve özverilerle çok yavaş gelişen nefroloji, 80'lerde hemodiyaliz merkezlerinin kurulması ve böbrek transplantasyonun başlaması ile ilerlemiş, 90'lı yıllarda dünya standartlarını yakalayabilmiştir.

Türk Nefroloji Tarihinin 1950’li yıllara dayandığının ilk kanıtı Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyelerinden Prof. Dr. Cavit Sökmen tarafından yazılan "Dahili Böbrek Hastalıkları"  kitabıdır ki ikinci baskısı 1961 yılında  yapılmıştır (6,7). Bu kitaptan sonra Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Hastanesi'nde 1958 yılında periton lavajı(8), 1962'de Kolff'un suni böbrek cihazı ile akut hemodiyaliz, 1963'de akut periton diyalizi ve 1964 yılında da perkütan böbrek biyopsisi uygulamalarının başlatılması (9), fakültenin Nefroloji Bilim Dalı'nın kuruluş basamakları olmuştur. 6-11 Ocak 1964 tarihleri arası ilk uluslar arası Nefroloji toplantısı "Paris ve Ankara Tıp Fakülteleri Kardiyoloji ve Nefroloji Haftası" şeklinde yapılmış ve Glomerulopatiler ve müessir tedavileri konuşmacı olarak Prof. Paul Millıez tarafından anlatılmıştır (E. Ertuğ Arşivinden). Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı'nın resmi kuruluş yılı ise 1982'dir. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi  Kronik hemodiyaliz programına ise 1975 yılında geçilmiştir (3). Bugünkü anlamda sürekli ayaktan periton diyalizi 1985 yılında başlamıştır. Mart 1985-Aralık 1986 yılları arasında kronik böbrek yetmezlikli 33 hastaya SAPD uygulanmıştır. Daha sonra bu çalışma Ankara Tıp Bülteni'nde yayınlanarak, günümüzdeki anlamından SAPD ile ilgili ülkemizdeki ilk makale olmuştur (3)

Ekrem Kadri Unat'ın "Dünya'da ve Türkiye'de 1850 yılından sonra Tıp Dallarındaki İlerlemelerin Tarihi" kitabının Nefroloji bölümünün yazarı Prof. Dr. Kemal Önen'in yazısından elde edilen verilere göre (6); Türkiye'de Nefroloji tarihi bakımından ilk yasal kuruluş İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Tedavi kliniği olduğu bildirilmektedir. Nefroloj ile ilgili bilimsel toplantılar "Tedavi Kliniği Nefroloji Sempozyumu" adı altında 1965 yılında başlamıştır. Bunu izleyen yıllarda 1974'e kadar hemen hemen aralıksız olarak Türk Nefroloji Derneği ve Tedavi Kliniğinin müştereken tertipledikleri Nefroloji Seminerleri, Nefroloji sempozyumları şeklinde ve hepside yabancı bilim adamlarının iştirakiyle olmuştur. Bu toplantılara katılan yabancı bilim adamlarından ilk gelenler Prof. Dr. L.B. Berman, Prof. Dr. A. Brodsky, Prof. Dr. Dettli'lidir.

Kemal Önen tarafından 1950'lerin ilk yarısında, İstanbul Haseki Hastanesi Tedavi Kliniğinde rahmetli Celal Öker ve Tahsin Artunkal'la birlikte septik abortus ve akut böbrek yetersizliği olan, 2 hastada periton boşluğuna, sağlı-sollu 2 kateter koyarak ve eczanede hazırlanan ringer solüsyonuna benzer ve o zaman tarif edilmiş bulunan bir solüsyonla sürekli olarak bir taraftan verip, öbür taraftan akıtılmak suretiyle o günlerde uygulanmakta bulunan periton diyalizi yöntemini kullanılmıştı. İstanbul Tıp Fakültesi Tedavi Kliniği’nde Dr. Uğur Ülkü’nün (1933-2000) de içinde bulunduğu ekiple 1965 yılından sonra bugünkü anlamda periton diyalizi uygulamaya başlandı. Periton diyalizine ilişkin ilk bilimsel toplantılar 1965 ve 1966’da Eczacıbaşı’nın Levent’teki tesislerinde,  K. Önen yönetimimde düzenlenmiş olup, gerek prensipleri ve gerek uygulamasına ilişkin konuşmalar tarafından yapılmıştı

Bunu izleyen dönemlerde İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesinin Çapa bölümünde Nefroloji seksiyonu kurulması çalışmaları yapıldı ve Prof. Dr. Muhlis Özen (1923-1977), Prof. Dr. Necdet Koçak (1923-1998) öncülük etmişlerdir. Prof. Dr. Necdet Koçak 1958 yılında Böbrek Hastalıkları, Su ve Elektrolit Metabolizması’nın araştırılması amacıyla bir seksiyon kurarak Nefroloji Bilim Dalı’nın temelini atmıştır. 1960 yılında “Diyabetes İnsipidus’ta Böbrek Fonksiyonları, Civalı Diüretiklerin Diyabetes İnsipidus’ta Tesir Mekanizması, Renal Tubulusların Fosfor Ekskresyonu, Renal Tubulus Astenisi ve Jukstaglomerular Filtrasyon” konusunda çalışmalar yapmıştır.

İstanbul üniversitesi  Çapa Tıp Fakültesinde ilk kez 1964 yılında Prof. Dr. Necdet Koçak ve Prof. Dr. Ercüment Özdoğan (1929-1999) tarafından akut periton diyalizi uygulamaları şeklinde başlatılmış, 1968-1970’li yıllarda ise Kronik Böbrek Yetersizliği olan hastalarda intermittent periton diyalizi uygulamalarına geçilmiştir (2,3 )1973 yılından itibaren ise Prof. Dr. Şerafettin Tuna ve Prof. Dr. Ergin Ark tarafından rutin uygulamaya sokulmuştur. 1979 yılında Uzm. Dr. Abdullah Özgözükara tarafından Prof. Dr. Ahmet Kadıoğlu’nun (1929-1991)sorumluluğunda Tenckhoff kateteri vasıtasıyla ve şişelerde yer alan periton diyalizi solüsyonları ile modifiye bir CAPD uygulaması, daha doğru bir ifade ile Tenckhoff kateteri ile hasta tarafından uygulanan bir kronik intermittent periton diyalizi uygulama şekli başlatılmıştır (1981). İstanbul Üniversitesinde günümüzdeki şekli ile CAPD uygulamaları 1994 tarihinde Prof. Dr. Semra Bozfakioğlu tarafından başlatılmıştı, APD uygulamalarıda devreye sokulmuştur

İstanbul Üniversitesi Çocuk Hastalıkları bölümünde Nefroloji ile ilgili çalışmalar Dr. Faik Tanman’ın  1961-1962 yılları arasında Chicago Micheal Kese Tıp Merkezinde  çocuk eğitimi almasıyla başlamıştır. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesinde 1986 yılında Çocuk hemodiyaliz Merkezi Prof. Dr. Faik Tanman tarafından kurulmuştur. 1993’de emekli olduktan sonra Prof. Dr: Aydan Şirin tarafından bu görev yürütülmektedir.

            Hacettepe Üniversitesi Diyaliz Uygulamaları arasında yer alan bir kurumdur Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı ve Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Şeref Zileli (1915-1976) tarafından kurulmuştur. 1964-1965 yılları arasında aralıklı periton diyaliz uygulaması, izleyen yıllarda kazan türü diyaliz uygulamalarını Hacettepe Üniversitesi bünyesinde başlatan Sayın Zileli'nin Türk Nefrolojisine de çok büyük hizmetleri olmuştur. Hacettepe Üniversitesinde 1963 yılında ilk biyopsiyi yapan  Şali Çağlar  takiben 1973 yılında nefroloji ünitesi kurup aynı yıl Türkiye'de ilk kez sürekli hemodiyaliz programını başlatmıştır. 1973 yılında Nefroloji ihtisası için imtihana giren Türkiye'de ilk kişidir. Prof. Dr. Ali Aydemir Gürçay (1928) 1974-1978 yılları arasında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları bölüm başkanı ve nefroloji bilim dalı sorumlusu olarak görev yaptı. Hacettepe Üniversitesi Çocuk Hastalıkları nefrolojisi ise yine  Prof. Dr. İhsan Doğramacı'nın katkılarıyla Prof. Dr. Ümit Saatçi ABD (Galveston)'de Texas Üniversitesine Pediatrik nefroloji alanında görgü ve bilgisini arttırmak amacıyla Hacettepe Üniversitesi tarafından gönderilmiştir. Dönüşte pediatrik nefrolojiyi kurmuştur (1974). Şu anda Nefroloji Bilim Dalı başkanlığını Prof. Dr. Ayşin Bakkaloğlu yapmaktadır.                 Kitaba göre 1960’lı yıllarının sonu ve 1970’li yılların başından itibaren, Ege  Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı ile Dahiliye  Anabilim Dalı bünyesinde, nefrolojinin temel taşları konmuştu. Pediatride, Dr. Alpan  Cura ile İç Hastalıklarında Dr. Saim Yeğinboy bulunmaktaydı. Sayın Yeğinboy 1969 yılında Necker (Paris) Hastanesinde Prof. Dr. Hamburger'in yanında nefroloji eğitimi gördü.1970 yıllarda Ege Üniversitesi Nefroloji Bölümü’nü kurmuştur. Periton diyalizi ile diyaliz tedavisine başlanmış, bunu takiben burası hemodiyaliz merkezi haline gelmiştir. 1972'de Sayın Cura nefroloji  ihtisası yapmak üzere aynı hastaneye  gitmiş ve 1974'de döndüğü zaman çocuk nefroloji kliniği kurulmuş oldu